AİHM nasıl başvurulur?
Kişilerin temel hak ve hürriyetleri çeşitli şekillerde yargı organları önünde korunmaktadır. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde kişilere tanınmış olan temel hak ve özgürlükler vardır.
Üye devletlerden birisi, sözleşmede tanınmış olan hakları herhangi bir kişiye karşı ihlal ederse; bu kişi AİHM bulunabilir.
AİHM’e başvuru 2 şekilde yapılabilir:
• Devlet başvurusu,
• Kişinin bireysel başvurusu.
Bir devlet başka bir devletin AİHS’de yer alan haklarından birini ihlal etmesi durumunda; hak ihlaline uğrayan devlet AİHM’ne başvuruda bulunabilir.
Bireysel başvuru ise; AİHS’ne üye devletlerden birisi, bir kişinin sözleşmede yer alan haklarından birini ihlal ederse; bu kişi AİHM’ne başvuruda bulunabilir. AİHM’nin verdiği kararlar, bu üye devletler için bağlayıcıdır.
Türkiye, 18 Mayıs 1954’te AİHS’ni onaylamış ve 28 Ocak 1987 tarihinde de bireysel başvuru hakkını tanımıştır. Dolayısıyla Türk vatandaşlarının AİHM’ne başvuru yapma hakları vardır. AİHS ve ek protokoller ile güvence altına alınmış olan temel hakların çiğnenmesi halinde; AİHM’ne başvuruda bulunulabilir. AİHM, Fransa’nın Strasbourg şehrinde bulunmaktadır.
Başvuru, bu şehirde bulunan mahkemeye yapılmaktadır. Başvurudan önce mahkeme tarafından hazırlanmış olan bir form vardır. Öncelikle bu form doldurulmalıdır. AİHM’nde işletilen süreç ve yargılamanın dili İngilizce ve Fransızca’dır. Ancak üye devletlerden birinin dili ile başvuru formu doldurulabilir. Yani üye devletlere kendi dillerinde başvuru yapma imkanı tanınmıştır.
Başvuru formu, gerçek kişiler ve tüzel kişiler için yahut başvurucunun çocuk olması halinde farklı şekilde doldurulmaktadır. Başvuru formunda; aleyhine başvuru yapılan devletin adı, ihlal edilen hak, tüketilen iç hukuk yolları gibi bilgiler özenle doldurulmalıdır. Başvuru formunun eksiksiz ve doğru doldurulması önemlidir. Aksi halde başvuru reddedilebilir.
AİHM’ne başvuruda bulunmak için bazı şartların gerçekleşmesi gerekir:
İç hukuk yollarının tüketilmesi şartı: İhlal edilen hakla ilgili olarak öncelikle diğer hukuk yolları tüketilmiş olması gerekir. Başvurulan hukuki yollarla ihlal giderilmemişse bu durumda AİHM’ne başvuruda bulunulabilir. Yani başvurulan iç hukuk yollarında da ihlalin giderilmemiş olması gerekir. Örneğin, ilk derece mahkemesi, istinaf, temyiz yahut gidilmesi gereken idari komisyon varsa buralara başvuru yapılmalı. Bunlara rağmen ihlal giderilememişse Anayasa Mahkemesi’ne başvuruda bulunulması gerekir. Anayasa Mahkemesi’nden de sonuç alınamamışsa AİHM’ne başvuruda bulunulmalıdır. Ancak bazı hallerde ihlal edilen hakla ilgili mevcut bir iç hukuk yolu yoksa bu şart aranmadan başvuru yapılabilir.
• Başvurucuya ilişkin şart: Başvuruda bulunan kişinin kim olduğu açıkça belli olmalıdır. Anonim başvurular reddedilir.
• Aynı konu ile ilgili sadece AİHM’ne başvuru şartı: Bir konu ile ilgili aynı sürede hem AİHM’ne hem de başka bir uluslararası hukuk yoluna başvuruda bulunulmuşsa; başvuru reddedilir. Tabi bu durumda konuların aynı olması gerekir.
• Bireysel başvuru hakkı açıkça kötüye kullanılıyorsa: Başvuruda bulunan kişi bu hakkını kötüye kullanıyorsa; mahkeme başvuruyu reddeder.
• Aynı konu ile ilgili tek bir başvuru yapılması şartı: Aynı konudan dolayı ikinci kez AİHM’ne başvuruda bulunulamaz. Ancak başvuru konusu aynı olsa dahi kararın seyrini değiştirecek yeni deliller ortaya çıkmışsa başvuru değerlendirilir.
• Bireysel başvuru AİHS ve ek protokollerine uygun hazırlanmalıdır: Başvuruda bulunacak kişi sözleşmede ve ek protokolde yazan kurallara göre başvuruda bulunmalıdır.
• Bireysel başvuruda bulunan kişinin zarara uğramış olması gerekir: Kişi ihlal edilmiş olan hakkı yüzünden zarara uğramış olmalıdır. Kişinin zarara uğradığını da başvuruda ispat etmesi gerekir. Aksi takdirde başvuru reddedilir.
• Bireysel başvuruda bulunan kişi başvurusunu ispatla desteklemesi gerekir: Yani kişi ihlale uğrayan hakkına ilişkin olarak delillerini ortaya koymalıdır. Başvurusunu ispatlarıyla desteklemelidir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine (AİHM) Kimler Başvurabilir?
AİHS ve ek protokollerinde belirlenmiş olan haklar vardır. Aynı zamanda AİHM başvuru kurallarına da yer verilmiştir. Sözleşmede ve ek protokollerde tanımlanmış olan hakların üye devletler tarafından ihlal edilmesi durumunda; herkes mahkemeye bireysel başvuruda bulunabilir.
AİHM’ne; gerçek kişiler, vatansızlar, tüzel kişiler (dernek, sendika, şirket vb.), hatta tüzel kişiliği olmayan topluluklar dahi başvuruda bulunabilir. Bir kişinin sözleşmede yer alan haklarını, kendi vatandaşı olmadığı başka bir ülke tarafından ihlal edilmiş olabilir. AİHM’ne şikayet edilecek devletin vatandaşı olunmasına gerek yoktur. Bu durumda bir kişi, AİHM’de yer alan haklarının ihlali için vatandaşı olmadığı devletin aleyhine şikayette bulunabilir.
Aynı zamanda AİHS’ne taraf olmayan bir devletin vatandaşı, sözleşmeye taraf olan devletin haklarını ihlal ettiği için başvuruda bulunabilir. Bireysel başvuruda bulunmuş olan bir kimse, dava sonuçlanmadan ölmüşse; mirasçılar davaya devam edebilir. Ancak başvuruda bulunamadan ölmüş bir kimse için kural olarak AİHM’ne başvuruda bulunulamaz. Fakat ölen kişinin yaşadığı ihlal yüzünden mirasçıları da birtakım zararlar görmüşse başvuruda bulunabilirler.
News
